اتحاد شوروی سابق، یوگسلاوی سابق و عراق فعلی

 

• هادی صوفی زادە     

فروپاشی  اتحادشوروی سابق بعنوان رقیب اصلی امریکا  در راستای منافع و امنیت ملی  امریکا و  یک دستاورد بزرگ برای آن کشور بود، فروپاشی کشور بزرگی همچون  یوگسلاوی نیز برای امنیت ملی کشورهای اروپایی یک دستاورد  بود. شوروی از درون و یوگسلاوی از طریق تهاجم نظامی تجزیە گردیدند.  شوروی تهدیدی جدی برای امریکا و یوگسلاوی نیز برای اروپا تهدید محسوب میشد،  اما آیا تجزیە عراق ـ  کە در طول تاریخ برای ایران تهدید جدی  بودە و  جنگ هشت سالە را بر ایران تحمیل  نمود ـ  ضریب امنیت ملی ایران را بالا میبرد، در راستای منافع ملی آن کشور  یا تهدید بشمار میرود؟  و سوال اینکە چر مسئولان ایرانی  و حتی اپوزسیون نظام ایران از احتمال تجزیە عراق ناخرسندند؟  چرا ایران در مقابل  بحث استقلال کوردستان از عراق قرار گرفتەاست و موضعگیری تندی  نمودەاند؟  چرا ایرانیان کە بلحاظ تاریخی، نژادی و فرهنگی بە کوردها نزدیکند و میبایست در این برهە حساس آنان را کمک نمایند اما علیە آنان رفتار می نمایند؟ چرا مسئولان ایرانی  در همکاری تناتنگ با عرب شیعە و دولت نوری مالکی هستند اما  عربهای خود را کە اکثرا شیعە هستند بشدت سرکوب می نماید؟  آیا اگر چنانچە روزی عراق تجزیە گردد و هر کدام از بخشهای آن بە آرامش خود برسند و  در کشور عراق شیعی در جریان یک انتخابات دموکراتیک  شیعیان غیر وابستە و یا مخالف  ایران بە حاکمیت برسند و  حمایت از حقوق عربهای شیعە  ایران را در الویت کار خود قرار دهند واکنش ایران چە خواهد بود؟   گرچە در مطلب چند روز قبل تحت عنوان نگرانی ایران از هرگونە دستیابی کوردها بە حقوق ملی خود اشاراتی بە حساسیتهای رژیم ایران از جنبەهایی داشتم اما اینک سوالات دیگری بمیان آمدە کە سعی بر این است در این مطلب بدان بپردازم.

تاسیس سە کشور مستقل ارمنستان، آذربایجان و تورکمنستان  در همسایگی شمالی  ایران و نبود مرز مشترک زمینی با روسیە یکی از فرصت بزرگی برای  ایران بود تا  از شر ابرقدرتی کە در تاریخ معاصر منافع مهمی در ایران داشت نجات یابد.  اما دردسر سە کشور هرچند کوچک بویژە آذربایجان  برای ایران کمتر از اتحاد شوروی نبود. چون ایران تنها کشوری در منطقە است کە  هیچ توجهی بە حقوق ملتهای غیر فارس ننمودەاست و خواستەهای آنان را بی پاسخ گذاشتەاست.  جمهوری  آذربایجان کنونی از این جهت  تهدیدی جدی برای ایران محسوب میشود کە  کە روحیە استقلال طلبی تورکهای آذربایجان جنوبی را افزایش دادە  و یکی از علل بالا رفتن  طب استقلال خواهی تورکها در ایران  پیشرفت  روزافزون و غرور ملی تورکها در آن سوی مرز است.   وجود کشور مستقل  کوردستان در عراق می تواند روحیە  استقلال طلبانە آذربایجانیان ایران را افزایش دهد چرا کە آذربایجانیان ایران در تلاشند تا از کوردها عقب نمانند و در صورت عقب ماندن از کوردها خود را بازندە میدان می دانند. از جهت دیگر  هر چند با تجزیە عراق، عربهای  سنی مرز مشترک با ایران نخواهد داشت و این یک فرصت برای ایران بشمار می آید اما  تجزیە عراق در این مقطع تداعی تجزیە اتحاد شوروی سابق برای ایران و ظهور دو کشور کوردستان و عراق شیعی کە  در کنار مرزهای این کشور برای ایران آسان نخواهد بود. دو کشوری کە  ملت مشابە آنان در ایران از کمترین حقوق بهرەمند نیستند.

  یکی از نگرانیهای ایرانیان است کە  در بسیاری از تحلیلهای نخبگان ایرانی مورد بحث قرار میگرد موضوع یوگسلاویزە کردن ایران است. اگرچە  کشورهایی کە کارنامە درستی در زمینە حقوق بشر ندارند برای اروپائیان  تهدید محسوب میشوند و از این منظر تلاشی یوگسلاوی برای اروپائیان امری اجتناب ناپذیر بود،  ایران نیز کە کارنامە درخشانی در زمینە حقوق بشر ندارد محتملا در برنامە آتی غرب قرار داشتە باشد و بارها از مقامات غربی شنیدە شدە کە از تمام گزینەها علیە ایران استفادە خواهند کرد.چند سالیات کە  موضوع  یوگسلاویزە کردن ایران بە  کابوسی برای ایرانیان است، و آنان برای جلوگیری از این  احتمال بە  مبارزە با سیاستهای امریکا در عراق و دیگر کشورها پرداختە و جلوگیری از تجزیە عراق را بمثابە جلوگیری از تجزیە ایران می پندارند. از نظر ایرانیان  شکست برنامەهای امریکا در عراق  بمثابە رهایی شان  از این کابوس می دانند.  رهبران ایران بارها  اذعان کردە اند کە انفجار هر بمبی در عراق برای یکماە ذهن امریکائیها را از ایران دور می کند بنابراین ادامە ناامنی در عراق یکی از روشهای رایج چند سال گذشتە ایرانیان بودە است و یکی از علل بی ثباتی عراق سیاستهای ویرانگر ایران بودەاست و در واقع برنامەهای  مخرب ایران در عراق برنامەهای امریکا را مختل و در واقع بە بن بست کشآند. امریکائیان برای برون رفت از شرایط موجود عراق بفکر تجزیە عراق افتادەاند موردی کە در تصور ایران نبود و یا اینکە این کار امریکا ایرانیان را غافلگیر نمودەاست  و در صورت تحقق یافتن همچون پروژەای،  ایران آیندە  نە چندان دور خود را همچون  یوگسلاوی سابق می بیند ، بنابراین تجزیە عراق هم بمثابە تلخی تجزیە شوروی سابق برای ایران  است و هم اینبار کشور بزرگی همچون ایران در خاورمیانە با امنیت جهانی جور در نمی آید.

کشور عراق با اکثریتی شیعە و دولتی نزدیک بە ایران تاکنون موجب رضایت ایران بودەاست. و ایران خارج از اینکە اطمینانی از حکومتی منسوب بخود داشتە، امکان ارتباط با سوریە و لبنان را نیز از طریق خاک عراق  خود داشتە است و از این طریق هژمونی ایران تثبیت گردیدەاست و مشخصا با تجزیە عراق بخش شیعی آن کشور با سوریە و اردن همرز نخواهد بود و دست ایران بلحاظ لجستکی و هوایی با سوریە ولبنان قطع خواهد شد و این امر هژمونی ایران را کاهش خواهد داد. در دە سال گذشتە  برای جلوگیری از چنین وضعیتی  دولت نوری مالکی  بە شیوەهای گوناگون بە ریشە کردن چهرەهای شاخص سنی مذهب  بویژە ترور خلبانان سنی مذهب اساتید دانشگاە و سنی زدایی در شهر بغداد پرداختە بود. بنا بە گفتە یکی از منابع محلی از بدو سقوط رژیم صدام درصد سنیها در بغداد بشدت کاهش یافتە است و بغداد شیعیزە شدە است.

 کوردها: ملتهای منطقە ماهیت ایرانیان را بخوبی  شناختەاند و اعتماد بە سیاستهای  ایران بشدت کاهش یافتە است. حتی اعراب و اسرائیل در مقابل ایران در کنار هم قرار گرفتەاند.  کوردها بعنوان یکی از ملتهایی کە اشتراکات تاریخی، سرزمین، فرهنگی را با فارسها داشتەاند بیش از همە ملتهای دیگر از فارسها رویگردان شدەاند.  حس استقلال طلبی کوردهای  ایران بیش از پیش فزونی یافتەاست،  در عراق و سوریە نظر مثبتی نسبت بە ایران وجود ندارد.  در کوردستان تورکیە حساسیتهای عمیقی نسبت بە ایران وجود دارد و هراز چندگاهی تظاهرات هایی علیە ایران شکل می گیرد.  باید بخاطر آورد کە  چند سال پیش و بهنگام اعدام فرزاد کمانگر و رفقایش  پارلمانتار کورد عضو انجمن دوستی ایران و ترکیە بخاطر موج اعدامها در ایران  استعفا داد. دولت تورکیە نیز دست کوردهای تورکیە را در ایجاد تنفر از ایران بازگذاشتە است  و بعضی اوقات دامنە اعتراضات کوردها  علیە رژیم  ایران بە دروازەهای مرزی ایران کشیدە می شودد. بطور کلی اگر چنانچە تحولات خاورمیانە بە پیروزی نئوعثمانیها کە دولت فعلی تورکیە داعیە آن را دارد بینجامد، از نظر کوردها همزیستی با آنان  مقبولتر است تا بە استبداد ایرانی نزدیک شوند. باید بخاطر آورد در اوایل آزادی کوردستان عراق در سال ١٩٩٢  جلال طالبانی پیشنهاد بازگشت کوردها  بە امپراطوری را عثمانی را مطرح نمود.

عربهای ایران عربهای ایران کە اصولا میبایست مورد حمایت دولت مرکزی عراق قرار گیرند بدلیل نزدیکی آنان بە ایران فراموش گردیدەاند، کشورهای دیگر عربی نیز  کە نمایندگی ناسیونالسیم عربی را بعهدە دارند بدلیل شیعە بودن عربهای ایران توجە لازم را نشان نمیدهند. نگرانی از  تجزیە عراق برای ایران بیشتر نگرانی از آیندە عربهای ایران است کە شاهرگ اقتصادی ایران در آنجا نهفتە است.  در صورت تجزیە عراق،  تاسیس و تثبیت یک حکومت شیعی در عراق و متکی بر ارادە ملی خود،  بر عربهای ایران نیز تاثیرگذار خواهد بود.  در درازمدت ممکن است  تغییراتی  در ادارە آن کشور فراهم شود تا  شاید جریانی مخالف  میل ایران قدرت بگیرد و از خواستە عربهای ایران حمایت نماید کە این امر دردسر بزرگی برای ایران خواهد بود و در چنین شرایطی امکان بازی ایرانیان و مثلا استفادە از کارت کوردها را در دست نخواهند داشت تا رژیم شیعی عراق را با بحران مواجە سازند. بنابراین برای ایران  ایجاد  توازن قوا در عراق  یک کشور یکپارچە لازم است.

 کوتاە سخن اینکە : رژیم ایران و حتی ملت مرکزی ایران  دوست هیچکدام از ملتهای غیر فارس نیست و بحساب نمی آیند و اگر نظریە بیگانە ستیزی ایرانیان مبنا قرار بگیریم ایران دوست عرب شیعی عراق نیز  نیستند و همکاری آنان با دولت نوری مالکی شیعی از روی دوستی و هم کیشی نیست.  در ضمن  شیعی بودن عربهای ایرانی نیز کمکی بە روابط با فارسها نکردەاست.  ایران بدون بازنگری و شفاف سازی در سیاست خارجی خود آیندە خوبی نخواهد داشت و  نفرت ملتهای تحت ستم را نیز علیە خود تشدید نمودەاست. بحران اتمی ایران و مسئلە حقوق بشر در مذاکرات با غرب تنگنایی است کە ایران با آن مواجە است و یادآور عراق دوران صدام حسین است کە  در آن گرفتار شد. تورکها در صد سال گذشتە و از دوران تشکیل تورکیە نوین بە دشمنی با ملت کورد پرداختند اما موفقیتی نیافتند واینک  تغییر در سیاستشان نسبت بە کوردها واضح است. انتظار از ایران بود  کە بە تنش زدایی با ملتها روی آورد اما مثل اینکە ایرانیان مسیر جریان آب را نمی بینند و بقول معروف برای همیشە نتوان برخلاف جریان آب شنا نمود. بالاخرە روزی خواهد رسید کە سران رژیم ایران تاوان کج اندیشی های خود را پس دهند.